Тарихий Хоразм Маъмун академияси музейининг ташкил этилиши Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг улуғ аждодларимизнинг энг буюк илмий ва маънавий ютуқларини янада чуқурроқ ўрганиш зарурлиги ҳақидаги ғоялари ва фикрларини ўзида тўлиқ акс эттиради. “Дорул ҳикмат вал маориф”нинг замонавий музейини яратиш ғояси ҳам давлат раҳбарига тегишли бўлиб, президентимиз 2020 йил 12-13 март кунлари Хоразм вилоятига ташрифи чоғида бу масалага алоҳида эътибор қаратгна эдилар. Янги музей экспозицияси Хива шаҳри Ичан қалъа мажмуасининг Муҳаммад Амин Иноқ мадрасаси биносида ташкил этилди.

“Дорул ҳикмат вал маориф” музейини яратиш мақсади - Ўзбекистон халқларининг маънавий маданиятининг юқори даражасини намойиш этиш учун унинг машҳур илм-фан марказларидан бири – Хоразм Маъмун академияси мисолида ўзига хос янги, замонавий шаклда кўрсатишдир. Ўзбекистон Президенти Ш.М.Мирзиёев таъкидлаганидек: "Хоразм ҳақида гап кетганда, биз дунё илми, маданияти ва санъати ривожига муносиб ҳисса қўшган бетакрор мамлакатни тасаввур қиламиз. Маъмун академияси, Ўрта асрларда бу ерда ташкил топган. Шарқ ва Ғарбда катта шуҳрат қозонган".

XI асрнинг бошларида ташкил этилган Маъмун академиясида кўплаб машҳур ва йирик олимлар фаолият кўрсатдилар. Уларнинг мероси нафақат битта миллат ёки халқнинг балки, бутун инсониятнинг илм-фан ривожига катта ҳисса бўлиб қўшилди. Агар Шарқнинг бундай буюк алломалари бўлмаганида эди, замонавий тиббиёт, космик тадқиқотлар, нанотехнологиялар, атом энергетикаси, биоинженерия ва ҳк. фанларнинг тараққиёти бўлмас эди.

“Дорул ҳикмат вал маориф” музейининг илмий концепцияси ва мавзули-экспозиция режаси Ўзбекистон Фанлар академиясининг академиги, Ўзбекистон Бадиий академиясининг академиги, санъатшунослик доктори, профессор Акбар Абдуллаевич Ҳакимов томонидан ишлаб чиқилди.. Замонавий музейининг концепцияси ва дизайнини тайёрлашда унинг энг йирик сайёҳлик марказларидан бирида жойлашганлиги ва шунга мос равишда жозибали кўринишга эга бўлиши, экспозициянинг ўзига хос тақдимоти ва ажралиб туриши, ғайриоддий меъморий ва дизайн ечими ҳисобга олинди. Шу сабабли “Зийнат дизайн” компаниясининг ижодий гуруҳи “Дорул ҳикмат вал маориф” музейи экспозициясида замонавий рақамли ва компютер технологиялари асосида инновацион ғоялар ва ечимлардан фойдаланганлар.

Дизайнерлар томонидан ички ечимнинг ўзига хос хусусияти асосий залнинг майдони билан боғлиқ бўлиб, у режада 173 квадрат метр саккизбурчакни ташкил этади. Залда Маъмун академияси аъзолари бўлган 7 нафар асосий олимларнинг голограмма тасвирлари пайдо бўладиган ва асосий маълумотлар келтириладиган бадиий рақамли панел ўрнатилган. Булар илм-фаннинг турли соҳаларида фаолият юритган Абу Райҳон Беруний, Абу Али ибн Сино, Абу Наср ибн Ироқ, Абу Саҳл ал-Масиҳий, Абу Мансур ал-Саолибий, Абул-Хайр ал-Ҳаммор, Ибн Мискавайҳ каби олимлардир. Мазкур олимлар математика, астрономия, тарих, тиббиёт, шеърият, фалсафа ва бошқа соҳалардаги тенгсиз асарлари туфайли дунё миқёсида тан олинган.

Бу ерда янги технологиялар қўлланилади - буюк олимларнинг рақамлари 3Д форматдаги махсус қопламадан ясалган панелнинг ингичка тўр юзасида пайдо бўлади. Уларнинг тасвирлари мэппинг (харитада тасвирлаш техникаси)да визуал расмлар билан бирга келтирилган бўлиб, уларнинг драмаси ва мазмуни академик А.Ҳакимов ва санъатшунослик фанлари фалсафаси доктори М.Абдуллаев томонидан тайёрланган.

Асосий залнинг периметри бўйлаб кичик ҳужралар - хоналар жойлашган бўлиб, уларнинг ҳар бири буюк олимлар - Маъмун академияси аъзолари фаолиятини акс эттиради. Асосий залга кираверишда, ўнг томонида масжид, чап томонда эса “Дорул ҳикмат вал маориф” кутубхона интерьерлари жойлашган. Масжид – қиблани кўрсатувчи меҳроб, Қуръон учун анъанавий лавҳ, жойнамоз, салла ва бошқалар билан ифодаланган. Кутубхона интерьери кўпроқ маълумотга эга. Кутубхонада Беруний ва Ибн Синонинг “Дорул ҳикмат вал маориф”да ишлаган ёш олимларнинг мум ҳайкаллари, кутубхона деворларида ушбу олимларнинг фаолияти тўғрисида ҳикоя қилувчи видео материаллар мавжуд. Уларнинг суҳбати сюжети машҳур рассом Ч.Аҳмаровнинг сурати композициясига асосланган.

Қолган кичик хоналарда, маълум бир олимнинг фаолиятини ўзига хос хусусиятларини акс эттирувчи композициялар билан деворларни безаш ва шу билан бирга уй-рўзғор буюмлари, Маъмун академияси аъзолари - олимлар фаолияти тўғрисидаги тўлиқ ва ажойиб маълумотлар берилади.

Умуман, Маъмун академияси музейи экспозицияси ва дизайни ғояси муаллифлари таълим, маърифий ва кўнгил очиш вазифаларини ҳал қилишда янги рақамли технологиялар ва инновацион усуллардан фойдаланганлар.